Μαρία Σ. Άνθη Συγγραφέας – Δημοσιογράφος
πρόλογος
Η βάση της παγκόσμιας φιλοσοφίας έχει μέσα την ερμηνεία των λειτουργιών των φυσικών και πνευματικών νόμων. Eίτε είναι στον δυτικό πολιτισμό που στηρίχτηκε κυρίως στον Αριστοτέλη και στον Πλάτωνα, είτε είναι στον Ανατολικό κόσμο και λαούς που είχαν την δική τους φιλοσοφία για να θαυμάσουν το θείο, είτε αυτό ήταν μέσα από το Κομφούκιο, είτε μέσα από το Βούδα σαν θρησκεία ακόμη, στον Ταοϊσμό και άλλα συστήματα γνωστά μέχρι τις μέρες μας.
Η φιλοσοφία, στη φυσική λειτουργία της φύσης
Ένας σύγχρονος φιλόσοφος ο αείμνηστος Ευάγγελος Μουτσόπουλος, (1930 -2021) μέσα από το έργο του «Φιλοσοφικοί Προβληματισμοί», διατυπώνει τα εξής για τη φιλοσοφία σήμερα, όπου η επιστημονική και η τεχνική δραστηριότητα προηγούνται, και λέει ότι: «Η φιλοσοφία, κατ΄ επίφασιν τουλάχιστον στρέφεται περισσότερο προς τον άνθρωπο. Κατ΄ επίφασιν, διότι αναμφισβήτητα ανησυχεί ως εκ της εγκαταλείψεως του ανθρώπου λαμβανομένου βεβαίως ως αξίας, υπό της τεχνολογίας και υπό της κοσμολογούσης επιστήμης ενώ κατά βάθος προσπαθεί να οργανώσει το σύμπαν, ούτως ώστε να εντάξει τον άνθρωπο».(Μουτσόπουλος, 1971, σελ, 91).
Προσπαθεί δηλαδή να τον εντάξει τον άνθρωπο μέσα σε αυτό το σύμπαν, χωρίς να τον απανθρωπίσει. Το σύμπαν παραμένει ενωτικό αυτό καταλαβαίνουμε εδώ, από παράδοση. Βλέπουμε, ότι είναι στη φυσική λειτουργία της φύσης, η φιλοσοφία.
Επομένως, οι παραδόσεις του Ορφέα, η κοσμογονία του Ησιόδου, τα γραπτά κείμενα και οι παραδόσεις της Ινδίας, της Βαβυλώνας του Θιβέτ και σήμερα ωθούν τον άνθρωπο να τείνει προς το μεγαλείο του θείου στοιχείου και να δει το βάθος με δέος το άπειρο των φυσικών λειτουργιών της φύσης του και να ερευνήσει αυτές τις λειτουργίες. Να γίνει ένας ερευνητής της αλήθειας. Πώς όμως; Mε το λόγο που ο λόγος είναι δόνηση και συνειδητότητα. Εν αρχή η συνειδητότητα, η επίγνωση και η συνείδηση στην αγάπη της σοφίας που λειτουργεί όπως ο έρως. Η ανθρώπινη θνητή φύση συνδέεται με την ανώτερη φύση της όταν κλείνει γυρνάει, δηλαδή με ψυχικό έρωτα έλκεται γύρω προς τους θεούς και το θεϊκό στοιχείο στρέφεται και κλείνει προς τον άνθρωπο.
Στις «Βασικές Αρχές φιλοσοφίας», του George Politzer, «Γνωρίζω σημαίνει : «γνώση του κόσμου αλλά και του ανθρώπου». Αυτή όμως η γνώση, μας δίνει τη δυνατότητα να καθορίζουμε ορισμένους νόμους, μερικούς κανόνες για την πρακτική μας συμπεριφορά, μας βοηθάει να πάρουμε μια πιο σίγουρη στάση απέναντι στη ζωή», (Politzer, σελ, 8). Τούτο σημαίνει πως η εχθρότητα του ενός προς του άλλου καταπολεμάται. Πως η εχθρότητα εθνών απέναντι στα άλλα έθνη αναστέλλεται, το ίδιο ακόμη και για μια πολεμική σύρραξη.
Δεν είναι τυχαίο, ότι για τον Κομφούκιο (722 – 481π.χ), στο βιβλίο 9, διαβάζουμε ότι: «Ο Διδάσκαλος είχε απαλλαγεί από τέσσερα πράγματα: «δεν θεωρούσε τίποτα αυτονόητο, τίποτα απόλυτο, δεν έδειχνε καθόλου αδιαλλαξία, καθόλου εγωϊσμό», (Κομφούκιος, βιβλίο 9, 2014, σελ, 166). Είναι η απαλλαγή της θνητής φύσης αυτό. Την δίδασκαν στις αρχαίες δοξασίες και στην Ελλάδα όμως με τα δελφικά παραγγέλματα.
Η περίοδος του διαφωτισμού στην Ευρώπη δείχνει την ακτινοβολία του πνεύματος της κλασικής Ελλάδας. Έδειξαν τότε κάποια αφοσίωση προς το πνεύμα ακόμη και στην Ελλάδα στα ζητήματα ελευθερίας.
Για τον Μπαρούχ ντε Σπινόζα (1632-1677) – «Η αφοσίωση είναι η αγάπη για εκείνον που θαυμάζουμε», κατά τον Σπινόζα, στο βιβλίο του «Ηθική». Όπου για εκείνον η «Η κλίση είναι η χαρά που την συνοδεύει η ιδέα ενός πράγματος που είναι τυχαία αιτία χαράς», (Σπινόζα Ηθική, 1980, σελ, 173).
Η Αρχαία Ελλάς λίκνο του πολιτισμού
Η Αρχαία Ελλάδα παραμένει το λίκνο του πολιτισμού, παγκοσμίως. Οι φιλόσοφοι και οι επιστήμες που διδάσκουν την ανθρωπότητα μέχρι σήμερα αυτό καταδεικνύουν, ήταν κάτι που δεν υπήρχε στους άλλους πολιτισμούς, η λέξη επιστήμη ήταν άγνωστη. Εν γένει η αρχαία Ελληνική σκέψη ήταν πρωτοπόρος σε πολλούς τομείς της ζωής. Ο Πλάτων (427-347 π.χ), είχε σκεφτεί την αρμονική πολιτεία, όπου ο πολιτικός θα γνώριζε τη φιλοσοφική σκέψη. Ακριβώς για αυτό το σκοπό, η ελευθερία και η δικαιοσύνη θα έπρεπε να ήταν πάνω από όλα.
Ο Πλάτων δίδαξε στην Ακαδημία, του 26 χρόνια, οπότε το 367 π.χ τον κάλεσε ο Δίων να πάει στις Συρακούσες. O Δίων ήταν μαθητής του στην Ακαδημία και τον κάλεσε να γίνει ο Πλάτωνας σύμβουλός του νεαρού τότε Τυράννου του Διονυσίου του Β΄. Η κεντρική ιδέα του πλατωνικού πνεύματος ήταν ότι η δυστυχία προέρχεται από την κακοδιοίκηση. Ονειρεύτηκε μια πολιτεία πρότυπη ο Πλάτωνας κάτι που όμως δεν έγινε. Θεωρούσε ότι πρέπει να τελειοποιηθεί μια πολιτεία για να τελειοποιηθούν και τα άτομα: «Πήγε στην Σικελία και αφού δεν πέτυχε τίποτα ξαναπήγε το 361 π.χ, και τις δύο φορές έφυγε απογοητευμένος. Ο Διόνυσος όχι μόνο δεν εδέχθηκε τις πολιτειακές μεταρρυθμίσεις του Φιλοσόφου αλλά αντιθέτως εξόρισε τον θείο του, τον Δίωνα που ήταν ο αγαπητότατος μαθητής του Πλάτωνος. Τη Τρίτη φορά μάλιστα παρά λίγο να χάσει τη ζωή του ο ίδιος ο Πλάτωνας», (Πλάτων Συμπόσιον, σελ, 49).
Για τον Αριστοτέλη, η λαϊκή κυριαρχία είχε ιδιαίτερο βάρος στο βιβλίο του «Αθηναίων Πολιτεία Α΄», για την ανάπτυξη της δημοκρατίας. Αυτή εκφράζεται με τη γνώμη της πλειοψηφίας, και όχι του ενός. Επομένως η γνώμη της πλειοψηφίας είναι αδιαμφισβήτητη: «όπου εξουσιαστής είναι η λαϊκή μάζα. Διότι ο λαός έγινε μόνος του κυρίαρχος των πάντων και διευθύνει τα πάντα με τα ψηφίσματα και τα δικαστήρια», (Αριστοτέλους, Αθηναίων Πολιτεία, στίχος XLI, 2, σελ, 153).
Το κριτικό πνεύμα και η κριτική σκέψη είναι άνθος που πηγάζει από την αγάπη για τη σοφία κι αυτό το βλέπουμε και σε κάθε φάση της διοίκησης των Αθηνών και άλλων πόλεων στις λεγόμενες πόλεις κράτη τα αρχαία χρόνια.
Για τον Θουκυδίδη, (460-394 π.χ), Όσες φορές δεν επιτύγχανε μια επιβουλή ο άνθρωπος ο οποίος την είχε διαπράξει, εθεωρείτο έξυπνος άνθρωπος, όσες φορές η επιβουλή αποτύγχανε, εκείνος ο οποίος την είχε αντιληφθεί και την είχε ματαιώσει εθεωρείτο ακόμη εξυπνότερος.
Εκείνος ο οποίος όμως είχε λάβει προληπτικά μέτρα και είχε κατορθώσει να μη παραστεί ανάγκη ούτε να επιβουλεύσει ο ίδιος άλλον, ούτε να ματαιώσει την επιβουλή άλλου εναντίον του, τότε εθεωρείτο διαλυτικόν στοιχείο για το κόμμα στο οποίο ανήκε και ως τρομοκρατημένος από τους αντιπάλους του. (Θουκυδίδης Γ’, στίχος 82, σελ, 659).
Αυτό μας λέει ο Θουκυδίδης στο Γ΄ βιβλίο των Ιστοριών του (στο στίχο 82, σελ, 659), εκεί που μας μιλάει για την εμπόλεμη κατάσταση μιας χώρας, τον εμφύλιο πόλεμο επίσης και την εσωτερική διοίκηση. Όπως και εν καιρώ ειρήνης δεν παραλείπει να σχολιάσει αν και κατά πόσο θα προβεί κανείς στην πρόκληση για τη βοήθεια προς άλλους ώστε να αποκτήσουν τόσο οι μεν όσο και οι δε, συμμάχους. Επομένως τίθεται πάντοτε το θέμα της βοήθειας σε εμπόλεμες καταστάσεις όπως εδώ, που κυρίως μας μιλάει για τον Πελοποννησιακό πόλεμο.
Ο Πελοποννησιακός πόλεμος εκτός των άλλων δεινών στον Ελληνικό κόσμο, επέφερε σε μεγάλο βαθμό την ηθική εξαχρείωση και τη δυστυχία των πόλεων. Σε πολλές περιπτώσεις η φιλοσοφία ήταν μεγάλο κεφάλαιο αρωγής την εποχή εκείνη κι έχει και πολλά να μας διδάξει σήμερα. Όταν ο ηγεμόνας γνωρίζει το φιλοσοφείν είναι προς όφελος και για εκείνον και για το λαό του.
Ένα βαθύτερο δίδαγμα μας δίνει ο Λουκιανός, ως ρήτορας και σατυρικός συγγραφέας ( 125 – 180 μ. χ ), σχετικά για τον πλούτο και τη φιλοσοφία. Στο έργο του «Πλοίον ή ευχαί», λέει για την ηθική πράξη, την ηθική φιλοσοφία στην καθημερινότητα, όπου χρειαζόμαστε νόηση και λιγότερο το πλούτο, αυτός είναι περιττός όταν δεν έχεις τη φιλοσοφία. Στον Λουκιανό, ο Λίκινος απαντά στον Τιμόλαο και του λέει τα εξής: «Αφού κατεβείτε από τους θησαυρούς και τα διαδήματα, σαν να ξυπνάτε από κάποιο ευχάριστο όνειρο, θα βρείτε πόσο διαφορετικά είναι τα πράγματα στο σπίτι, όπως οι ηθοποιοί τραγωδιών που υποκρίνονται τους βασιλιάδες και οι περισσότεροι πεινούν, βγαίνοντας από το θέατρο, παρόλο που λίγο πριν ήταν Αγαμέμνονες ή Κρέοντες. Θα αισθανθείτε λοιπόν, όπως είναι φυσικό, λύπη, και θα σας δυσαρεστήσει η κατάσταση στο σπίτι ιδιαίτερα εσένα. Τιμόλαε, τη στιγμή που θα χρειαστεί να πάθεις το ίδιο με τον Ίκαρο, όταν διαλυθούν τα φτερά σου και πέφτοντας από τον ουρανό, πρέπει να περπατάς στη γη αφού χάσεις όλα εκείνα τα δαχτυλίδια που γλίστρησαν από τα δάχτυλά σου. Αντί για όλους τους θησαυρούς και την ίδια τη Βαβυλώνα, εμένα μου είναι αρκετό να γελώ με μεγάλη μου ευχαρίστηση για τα πράγματα που ζητήσατε, τη στιγμή μάλιστα που εκθειάζετε την φιλοσοφία», (Λουκιανός, στίχος 46, 1994, σελ, 25). Ο Τιμόλαος έπαιζε ρόλους στο αρχαίο θέατρο και γι’ αυτό του λέει όταν αφήσετε τους θησαυρούς και τα διαδήματα.
Εδώ τα διδάγματα είναι δύο, από τη μια τα πλούτη είναι περιττά αν έχεις τη φιλοσοφία αυτό φθάνει. Κι από την άλλη ακόμη κι αν τα έχεις πως θα τα διαχειριστείς χωρίς τη νόηση την ορθή λογική και πράξη. Χρειάζεσαι ηθική φιλοσοφία και νόηση στην καθημερινή σου πρακτική. Αν έχεις τον πλούτο ζήσε με την φρόνηση.
Αν πάμε στον Ιστορικό Πολύβιο (200-146 π.χ), θα διαβάσουμε κάπου εκεί ανάμεσα σε αυτά που εξιστορεί, ότι το 245 π.χ Οι Κυρηναίοι, (η Κυρήνη τότε ήταν η Βόρεια περιοχή της Αφρικής), κάλεσαν τον Έκδημο και τον Δημοφάνη, μαθητές ήταν αυτοί του Πλατωνικού Αρκεσίλαου. Τους κάλεσαν να τους απαλλάξουν από τον εμφύλιο σπαραγμό. Και αυτό τελικά επετεύχθη.
Ανέλαβαν και ο Έκδημος και ο Δημοφάνης, την αρχηγία και διαφύλαξαν την ελευθερία. Νωρίτερα όμως είχαν απελευθερώσει την Μεγαλόπολη την πατρίδα τους από την Τυραννία. Σύμφωνα με τον Πολύβιο, τους φιλοσόφους αυτούς έκανε παρέα ο Φιλοποίμην ο οποίος όταν ενηλικιώθηκε έγινε οπαδός τους: «λόγω του τυραννικού καθεστώτος της πατρίδα των έφυγον από εκεί και συνέζησαν με τον φιλόσοφο Αρκεσίλαο. Συνωμοτήσαντες κατά του τυράννου της πατρίδας τους Αριστοδήμου, την απελευθέρωσαν». (Πολύβιος Ι’, στίχος 22, 1975, σελ, 1271).
Ο Φιλοποίμην όμως με αυτούς έκανε παρέα, από την παιδική του ηλικία και είχε αγωγή και για τις σπουδαίες πράξεις του, ήταν ευγενικής καταγωγής επιφανής Αρκάδας, ανεδείχθη πολύ ανώτερος των συγχρόνων του, στην τόλμη και ως προς τα πολεμικά. Αξιοσημείωτο είναι όπως τονίζει ο Πολύβιος ότι: «ήταν επιμελής και απλός στην εμφάνιση διότι από τους δύο άνδρες που ανέφερα είχε μάθει ότι δεν είναι δυνατόν να διευθύνει καλώς τα κοινά εκείνος ο οποίος παραμελεί την δική του ζωή». (Πολύβιος Ι’, στίχος 22, 1975, σελ, 1273).
Η αξία της φιλοσοφίας
Να ποια είναι η αξία της φιλοσοφίας, μέσα από την Ιστορία μας, έτσι όπως μας την καταγράφεται. Είναι η αξία της πολλαπλώς χρήσιμη και στο ηγέτη και στον πολίτη και στον ηγεμόνα και στον μαχητή, τον πολεμιστή, τον οπλίτη. Εκείνο όμως που έρχεται πρώτο είναι το παιδί. Από παιδί μαθαίνεις την τέχνη για την ειρήνη, για την τόλμη, την αρετή της ευφροσύνης.
Είδαμε λοιπόν ότι, η αποτροπή της κακής έκβασης μιας χειρίστου είδους κατάληξης απετράπη χάριν της αγάπης προς την σοφία. Οι φιλόσοφοι άρχισαν να μάχονται. Οι ηγέτες οι διοικούντες άρχισαν να φιλοσοφούν ζήτησαν να συνδράμει η φιλοσοφία ώστε να σταματήσει το εμφύλιος και έγινε αυτό. Και κάπου στο τέλος σαν να επήλθε η τάξη και η αρμονία σε αυτά τα γεγονότα που προανέφερα.
Επίσης ο Θουκυδίδης, μας διδάσκει τη σκέψη, το στοχασμό, τον σκεπτόμενο άνθρωπο εν καιρώ ειρήνης και εν καιρώ πολέμου, και ο Λουκιανός ότι ο πλούτος δεν αρκεί για να τα έχεις όλα, και ο Πολύβιος ότι η Ιστορία μας δείχνει το δρόμο του φρονίμου ανθρώπου.
Σήμερα έχουμε λόγιους διανοούμενους σύγχρονους ιστορικούς λογοτέχνες σοφούς και φιλοσόφους, μα η φιλοσοφία σαν να είναι κάτι δύσκολο σαν να είναι για τους λίγους, είναι όμως καθημερινή υπόθεση έλεγαν στην αρχαιότητα. Και παραμένει καθημερινή υπόθεση δεν έχει αλλάξει κάτι, ασχέτως αν εμείς δεν έχουμε το ενδιαφέρον ή το έθος για αυτήν.
Επομένως οφείλουμε να τη γνωρίζουμε και στην πράξη και όχι μόνο στα λόγια τη φιλοσοφία.
Ο Σωκράτης κατόρθωσε και κατέβασε τη φιλοσοφία στην αγορά, στον απλό άνθρωπο και την έκανε προσιτή, κι ανέπτυξε τη μαιευτική μέθοδο, για να πει σε όλους στον κάθε ένα ότι οφείλουμε να είμαστε δαήμονες, ενάρετοι κι ότι έχουμε τη γνώση μέσα μας.
Ο αείμνηστος Παναγής Λεκατσάς, (1911-1970), στο βιβλίο του «Συμβολή στην Ιστορία της διαλεχτικής φιλοσοφίας», επισημαίνει ότι: «Η Σωκρατική ηθική επεκτείνεται αποκλειστικά προς τον ατομικό άνθρωπο. Βαθύτατα ατομικιστική ηθική τον ξεχωρίζει, στην επιδίωξη της τελείωσής του από την κοινωνία όπως στην εξάσκηση της αυτοβούλητης ενέργειάς του, τον ξεχώρισε από την φύση του. Το άτομο σε ένα σημείο αποβλέπει στο άτομο και ένα μέσο έχει, το άτομο», (Λεκατσάς, 1933, σελ, 65).
Αξιοσημείωτο είναι ότι, πολλοί επισημαίνουν και σήμερα τα κακώς κείμενα, της σύγχρονης κοινωνίας, ότι πρώτα από όλα έχουμε κρίση αξιών. Και οι κυβερνήσεις έπαιρναν και παίρνουν κατά καιρούς το μήνυμα από διάφορους χώρους και διανοούμενους, είτε αυτός λέγεται Νόαμ Τσόμσκι, είτε λέγεται Μπέρτραντ Ράσελ, είτε λέγεται Γιάννης Ρίτσος είτε Σαράντος Καργάκος, σημασία έχει ότι η πληροφορία τρέχει ασύλληπτα.
Σήμερα περισσότερο από κάθε άλλη φορά μέσω του διαδικτύου. Κανείς δεν μπορεί να πει δεν ήξερα, δεν μου το είπαν. Και πάλι είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε. Ο πνευματικός κόσμος ασκεί με την ελευθερία του λόγου πάντα την κριτική του. Σε κάθε εποχή, με κάθε τρόπο.
Στο ερώτημα αν οι φιλόσοφοι μπορούν να κυβερνούν το απαντάει ο Πολύβιος στις ιστορίες του, στο ΙΒ’ Βιβλίο του. Ο οποίος μας παραπέμπει στον Πλάτωνα: «Ο Πλάτων λέγει, ότι τα ανθρώπινα πράγματα τότε θα έχουν καλώς όταν οι φιλόσοφοι θα βασιλεύουν ή οι βασιλείς θα φιλοσοφήσουν. Κι εγώ θα ηδυνάμην να είπω ότι τότε η ιστορία θα πάρει τον καλό το δρόμο όταν οι αντικειμενικοί πολιτικοί άνδρες επιχειρήσουν να γράψουν τις ιστορίες όχι όπως τώρα κατά τρόπον περίεργο αλλά αφού πιστεύουν ότι η απασχόλησις των αυτή, είναι από τις αναγκαιότερες και τις ωραιότερες». (Πολύβιος ΙΒ’, τόμος Η, στίχος 28, σελ, 100-101).
Οι ωραιότερες στιγμές όπως μας εξηγεί παρακάτω ο Πολύβιος, είναι όταν έχουμε την απευθείας επαφή με τα πράγματα. Προ τούτου, μας λέει, δεν πρόκειται να έλθει το σταμάτημα της άγνοιας. Πρώτα έρχεται η απευθείας επαφή με τα πράγματα και μετά σταματάει η άγνοια. Είναι μια διαπίστωση του Πολυβίου, όσον αφορά τα γεγονότα που ο ίδιος κάθε φορά εξέταζε.
Συμπέρασμα
Συνοψίζοντας, φθάνουμε στο συμπέρασμα πως, κάθε πλάνη κάθε παρανόηση και εξέλιξη πολέμου ή ακόμη και σύρραξη, μπορεί να αποφευχθεί, να γίνει η λεγόμενη αναστροφή. Ένας πόλεμος δεν συμφέρει ποτέ σε καμία πλευρά να γίνεται, είναι τόσες πολλές οι συμφορές που θα φέρει. Η ανθρώπινη παράνοια, η αλαζονεία και ιμπεριαλιστική στάση κρατών, μπορεί κι αυτή να σταματήσει χάρη της σοφής και έξυπνης σκέψης.
Ασφαλώς καμία εγωκεντρική κυβέρνηση είτε εξουσία, δεν θα ακούσει τι λέει η Φιλοσοφία. Μπορεί να μην έχουμε τόσους πολλούς πολέμους πια όσο στο παρελθόν, ωστόσο όμως, οι πόλεμοι συνεχίζονται για αυτόν ακριβώς το λόγο. Τα μεγάλα συμφέροντα των υπερδυνάμεων που ξανά και ξανά αυτοί οι λαοί θα παίρνουν ένα πικρό μάθημα, θα τους το δίνει η ίδια η ιστορία όταν αυτή θα ξαναγράφεται. Κι έχουμε πολλά τέτοια παραδείγματα.
Υπάρχει η αποστροφή σε αυτές τις περιπτώσεις για την φιλοσοφία, αυτό είναι η λύπη, το πένθος, για το αντίθετο που εσύ π.χ δεν αρέσκεσαι ως άρχοντας το τόπου, λύπη επειδή θα χάσεις το ψεύδος μέσα στο οποίο βρίσκεσαι και αρέσκεσαι, γιατί ποιος ξέρει για τους πολέμους και τις νίκες σου κατά πόσο ήσουν δίκαιος ή όχι για αυτά που κέρδισες και ήθελες.
Γι’ αυτό τα αγαθά και η ειρήνη και η ευδαιμονία και το μέλλον όλης της ανθρωπότητας, κυοφορείται και γεννιέται μέσα στο παρόν κι αν το παρόν δεν είναι γόνιμο για το μέλλον μας, οφείλουμε να το παλέψουμε, είναι η ενάντια πάλη αυτή στο παρόν. Καμία νίκη της φιλοσοφίας δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς αυτήν την πάλη. Η αυτοκυριαρχία του κάθε έθνους και λαού ορίζεται από την οργάνωση και την πολιτική ζωή. Κανένας δούλος ή υποδουλωμένος δεν έχει το δικαίωμα να αναπτυχθεί. Δεν έχει τις δυνάμεις, χρειάζεται ελευθερία στο πνεύμα, αλλά έχει όμως μέσα τη θυσία. Τη θυσία την μνημονεύει πολλές φορές η αρχαία ελληνική τραγωδία για το ανθρώπινο θνητό γένος.
Θα κλείσω την εισήγησή μου με έναν στίχο, από τον «Προμηθέα Δεσμώτη» του Αισχύλου. Λέει κάπου ο χορός στον Προμηθέα:
«Πολύ τον άνθρωπο τιμάς από δική σου γνώμη.
Στη χάρη που ‘κανες για πες
Ποια χάρη αντίχαρη, καλέ μου, βρήκες;
Πού η δύναμη, πού η βοήθεια των θνητών;
Την άπραγη σαν όνειρο δεν είδες ανημπόρια
Που αλυσοδένει των θνητών το γένος το τυφλό;
Ποτέ βουλή θνητών δε θα σαλέψει
Την αρμονία που ο Δίας έχει ορίσει».
(Αισχύλου Προμηθεύς Δεσμώτης, 1971, σελ, 53).
Επίλογος
Αγαπητοί φίλοι σε έναν κόσμο αρνητικό σαν το δικό μας, είναι αναπότρεπτη η αλλαγή και η απαλλαγή από συρράξεις, από καταστροφές. Και η φιλοσοφία δεν μεγάλωσε ποτέ, δεν γέρασε έχει μείνει παιδί, έτοιμο για μια ακόμη αναγέννηση για μια αναθεώρηση και ξανά αν χρειαστεί, και πάλι ξανά.
Ευχαριστώ πολύ
Άπαντα Αρχαίων Ελλήνων Συγγραφέων. (1975). Πολυβίου Ιστορία, Βιβλίο Ι’. Αθήνα: Πάπυρος.
Αριστοτέλης. (1939). Αθηναίων Πολιτεία Α΄. Μετάφρ. Γ. Κοτζιούλα. Βιβλιοθήκη Αρχαίων Ελλήνων Πεζογράφων και Ποιητών. αριθ. 78. Αθήνα: Ιωάννου & Π. Ζαχαρόπουλου.
Αισχύλος. (1971). Προμηθεύς Δεσμώτης. Μετάφρ. Εμμ. Ι. Βικέτου. Αθήνα: Αμερικάνικο Κολλέγιο Αθηνών, Pierce College.
Θουκυδίδης. (1940). Βιβλίο Γ ’, Θουκυδίδου Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου. Μετάφρ. Γ. Καρβέλα. Τόμος Έκτος. Βιβλιοθήκη Παπύρου αριθ. 102. Τα Άπαντα των Αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων. Αθήνα: Πάπυρος.
Κομφούκιος. (2014). Τα ανάλεκτα. Φιλοσοφικές συνομιλίες με τους μαθητές του. Μετάφρ. Σωτήρης Χαλικιάς. Αθήνα: Ίνδικτος.
Λεκατσάς, Π. (1933). Συμβολή στη Διαλεχτική Ιστορία της Φιλοσοφίας. Μέρος Α΄ Αρχαία φιλοσοφία Διαλεχτική κριτική. Αθήνα: (χ.ε).
Λουκιανός Άπαντα. (1994). Πλοίον ή Ευχαί. Τόμος 13. Μετάφρ. Φιλολογική Ομάδα Κάκτου. Αθήνα: Αρχαία Ελληνική Γραμματεία «Οι Έλληνες», Κάκτος.
Μουτσόπουλος, Ε. (1971). Φιλοσοφικοί Προβληματισμοί. Συνείδησις και Δημιουργία. Τόμος πρώτος. Αθήνα: Π. Τζουνάκου.
Πλάτων. (χ.χ.ε). Συμπόσιο – Κριτίας. Μεταφρ. Β. Δεδούσης – Γ. Κορδάτος. Αθήνα: Βιβλιοθήκη Αρχαίων Ελλήνων, Ι. Ζαχαρόπουλος.
Πολύβιος. (χ.χ.ε). Πολυβίου Ιστορίαι. Μετάφρ. Ανάστ. Χατήρα. Τόμος Η΄. Αθήνα: Βιβλιοθήκη των Ελλήνων, Γεωργιάδης.
Politzer, G. (χ.χ.ε). Βασικές Αρχές Φιλοσοφίας. Μετάφρ. Δήμου Μαλέα. Αθήνα: Αναγνωστίδη.
Σπινόζα. (1970). Ηθική. Μετάφρ. Μίνα Ζωγράφου. Αθήνα: Πέλλα.
Μαρία Σ. Άνθη – Δημοσιογράφος, Συγγραφέας
Η Μαρία Σ. Άνθη είναι δημοσιογράφος και μέλος της Ένωσης Συντακτών Ημερήσιων Εφημερίδων Ελλάδος (Ε.Σ.Η.Ε.Α). Είναι απόφοιτη του Εργαστηρίου Επαγγελματικής Δημοσιογραφίας. Φοίτησε στο Ανοιχτό Πανεπιστήμιο Διοίκηση Επιχειρήσεων και Οργανισμών. Έχει εργασθεί επί σειρά ετών στην έντυπη και την ηλεκτρονική δημοσιογραφία. Ως συγγραφέας έχει αφιερώσει πολλά χρόνια στην έρευνα. Τον Οκτώβριο του 2019, τιμήθηκε από το World Philosophical Forum για τη πρωτότυπη εργασία της, για το βιβλίο της «Απωστικές Δυνάμεις Ιπτάμενων Δίσκων» εκδ. Λεξίτυπον, της απονεμήθηκε ο τίτλος Πολίτης της γης, 21ος αιώνας από τον Πρόεδρο Igor Kondrashin, Certificate – Protocol number : 0210DP1432.
Έχει δώσει διαλέξεις για τον Αριστοτέλη και τη Φιλοσοφία του. Το βιβλίο της το 2021 «Αριστοτελικό Σύμπαν», από τις εκδόσεις Λεξίτυπον, αποτελεί μια νέα μελέτη πάνω στην κοσμολογία και τα Μετά τα Φυσικά του Αριστοτέλη. Τα βιβλία που έχει εκδόσει είναι: «Επιστημονικές Εργασίες Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης», εκδ. Μ. Σιδέρη (2012). «Η Επανάληψη… Το Άνοιγμα των Πυλών», εκδ. Δεσμός (2013). «Η Ζωή Ξανά», εκδ. Λεξίτυπον (2014). «Ο Αιθέρας Θεός», εκδ. Λεξίτυπον (2015). «Λουΐζα και Αντώνιος», εκδ. Λεξίτυπον (2016). «Ως διά μαγείας… και κατά γράμμα», εκδ. Λεξίτυπον (2019). «Η κόρη της Κίρκης», εκδ. Ηρόδοτος (2019). «Αριστοτελικό Σύμπαν», εκδ. Λεξίτυπον (2021). «Για καφέ στο Μανχάταν», εκδ. Λεξίτυπον (2022), «Αυτοφωτογραφήσεις», εκδ. Λεξίτυπον (2022). «Ειδησεογραφήματα», εκδ. Λεξίτυπον (2022).
Οι Ενώσεις Πολιτισμού και Ανάπτυξης (ΕΝΠΑΝ) των οποίων είμαι μέλος, σε συνεργασία με το Ελληνικό ιδρυτικό τμήμα του Παγκόσμιου Φιλοσοφικού Φόρουμ (Π.Φ.Φ), στο πλαίσιο του 13ου Φιλοσοφικού Συμποσίου κλασικής – πρακτικής Φιλοσοφίας, μου απένειμαν τιμητική διάκριση για τη συμμετοχή μου στο 13ο Φιλοσοφικό Συμπ0όσιο και τη συμβολή μου στην εξέλιξη, την προώθηση και τη προάσπιση της Παγκόσμιας Συνείδησης.
Στιγμιότυπα από το 13ο Διαλεκτικό Συμπόσιο Φιλοσοφίας
