Ο Βασίλης Τακτικός είναι ο συγγραφέας και αρθρογράφος που έχει γράψει μια
(τριλογία) για την πολιτική, τη δημοκρατία τον συνεργατισμό και την κοινωνική
οικονομία. Την προσδιορίζει ως μια σύνθεση για το μέλλον της δημοκρατίας
και της κοινωνικής δικαιοσύνης.
Σ΄ αυτή την συνέντευξη, μιλάει στο athensupdate.gr για την φιλελεύθερη και
αριστερή εκδοχή της, τον δημοκρατικό συγκεντρωτισμό και από τις δύο πλευρές.
Μας εξηγεί πώς η δημοκρατία εκπίπτει σε ψευδώνυμο της ολιγαρχίας και πώς αυτή
μπορεί να αναταχθεί με την συμμετοχική δημοκρατία.
Κε Τακτικέ, στο πρώτο μέρος της συνέντευξης, μας μιλήσατε για την ταύτιση
της δημοκρατίας με τον Καπιταλισμό μια θεωρία του μονεταρισμού που κυριάρχησε
τα τελευταία σαράντα χρόνια στη δύση. Θα θέλαμε λίγο να επεκταθούμε σε αυτό το
θέμα και να φθάσουμε ως την φιλελεύθερη και αριστερή εκδοχή της.
Πράγματι, οι απόψεις αυτές του μονεταρισμού με τους θεωρητικούς της
νεοκλασικής θεωρίας Χάγιεκ και Φρίτμαν επιβλήθηκαν ως πολιτικές από την
δεκαετία του 70 και ύστερα από τον Πινοσέτ στη Χιλή και τους Ρήγκαν και
Θάτσερ. Βασικό τους επιχείρημα η μείωση του δημοσίου χρέους και η
αναποτελασματικότητα του κράτους. Στη πραγματικότητα όμως η επιδίωξη
ήταν η ιδιωτικοποίηση στις στρατηγικές δημόσιες υποδομές όπως η ενέργεια,
ορυκτός πλούτος, παιδεία υγεία κτπ. Αντιθέτως έκτοτε το δημόσιο χρέος δεν
μειώθηκε.
Το 1980 το παγκόσμιο δημόσιο χρέος άγγιζε το 40% μετά την πτώση του
Σοβιετικού μοντέλου και με την γενίκευση της εφαρμογής του
νεοφιλελεύθερου μοντέλου θα ξεπεράσει το 100%. Ο πληθωρισμός μετά τη
θεραπεία σοκ απογειώθηκε σε επίπεδα 30 έως 100% και έπεσε μετά τη
φτωχοποίηση ενός μεγάλου τμήματος της κοινωνίας. Κι όμως η αποτυχία
αυτή δεν καταγράφηκε.
Στις μητροπόλεις του καπιταλισμού βέβαια, αφού πρώτα αρπάχθηκαν οι
δημόσιες υποδομές και τα φυσικά μονοπώλια, σταδιακά μηδενίστηκε ο
πληθωρισμός προς όφελος των μεγάλων κερδοσκόπων. Ακολούθησαν οι
αποκρατικοποιήσεις των δημόσιων υποδομών οι οποίες μακροπρόθεσμα
αύξησαν τις τιμές σε δημόσια αγαθά χωρίς ανταγωνιστική προσφορά.
Παρά την αποτυχία της θεραπείας σoκ στην ανατολική Ευρώπη ο
μονεταρισμός και το νεοφιλελεύθερο μοντέλο κυριαρχούν ιδεολογικά μέχρι
που φθάσαμε στο σόκ της υγειονομικής κρίσης και την αναγκαστική
προσγείωση σε ένα νέου τύπου Κενσυανισμό.
Βέβαια, θα πρέπει να σημειώσουμε ότι ο μονεταρισμός βρήκε έδαφος αρχικά
στην καθυστέρηση εκσυγχρονισμού στις κρατικοποιημένες βιομηχανίες με
ευθύνη των συνδικαλιστών και εργατικών κομμάτων.
Η αντιμετώπιση από τους νεοφιλελευθέρους μονεταριστές ήταν θεραπεία σοκ,
με αποτέλεσμα την αποβιομηχάνιση μια συνταγή που εφαρμόστηκε στη
Ρωσία και στο ανατολικό μπλοκ μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ. Η θεραπεία
σοκ όχι μόνο δεν πέτυχε να τιθασεύσει τον πληθωρισμό και τα δημόσια
ελλείμματα αλλά ήταν αυτή που τα απογείωσε εκεί που εφαρμόστηκε βίαια.
Αρχικά στη Χιλή του Πινοσέτ, κατόπιν στην Αγγλία της Θάτσερ και βέβαια
αργότερα με τον πιο βίαιο και ωμό τρόπο στη Ρωσία. Με άλλοθι την ιστορική
αποτυχία μιας γραφειοκρατικής μορφής Κρατικού καπιταλισμού, που διαφέρει
πολύ από αυτόν της Κίνας πέτυχε τον αντικειμενικό σκοπό της νεοκλασικής
σχολής, την καταλήστευση των υποδομών και των πλουτοπαραγωγικών
πόρων στο όνομα της ελευθερίας και της ανάπτυξης.
Το βιβλίο του Φρίντμαν “Καπιταλισμός και Ελευθερία” επιχειρηματολογεί όπως
είναι γνωστό υπέρ της Ανάπτυξης και της Ελευθερίας ως προϋπόθεση της
γενικής ευημερίας.
Ποιας όμως ανάπτυξης και ποιας ελευθερίας; Η ανάπτυξη δεν είναι για όλους
το ίδιο πράγμα. Η ανάπτυξη- μεγέθυνση των χρηματοοικονομικών μεγεθών
και της ονομαστικής αξίας π,χ των ακινήτων συμφέρει τους κερδοσκόπους και
με τις «φούσκες» απαξιώνει τις οικονομίες των πολλών έναντι της οικονομικής
ολιγαρχίας. Αποδείχθηκε ιστορικά ότι δεν χρειάζεται ο πληθωρισμός για να
γίνει αυτή η αφαίμαξη μπορεί να γίνει με την αύξηση των τιμών με την παγίδα
των καταναλωτικών δανείων όπως και έγινε. Με την υποβάθμιση του
περιβάλλοντος και με την ανεργία την ώρα που αυξάνονται τα κέρδη για τους
λίγους. Σε τι πραγματικά χρησιμεύει η ελευθερία της επιλογής για τον
καταναλωτή όταν η μείωση των πραγματικών μισθών και η ανεργία του
στερούν το δικαίωμα να καλύψει ακόμη και τις βασικές του ανάγκες;
Η ύφεση του 2008 αλλά και η σημερινή υγειονομική κρίση έδειξε την παγίδα
που κρύβεται πίσω από αυτή τη θεωρία για την λεηλασία των πόρων που
στην ουσία είναι βασικά δημόσια και κοινωνικά αγαθά. Ο νέος ιστορικός
συμβιβασμός των αγορών με κρατικό παρεμβατισμό είναι το πρώτο για
να αντιμετωπιστεί η ιδεολογική πλάνη και η ιστορική αστοχία που μόλις
περιγράψαμε. Σε αυτό το οικονομικό περιβάλλον είναι επόμενο η δημοκρατία
να μετουσιώνεται σε ολιγαρχία των αγορών.
Μας λέτε λοιπόν ότι η δημοκρατία παρόλο που τυπικά αφορά και πρέπει
να εκφράζει όλους τους πολίτες, ελέγχεται από τους λίγους και τις
οικονομικές ελίτ. Μολαταύτα μπορούμε να ελπίζουμε στο
μετασχηματισμό της αστικής δημοκρατίας;
Γνωρίζουμε ότι από τον 19 ο και 20 ο αιώνα καθορίζεται και ελέγχεται από την
ηγεμονία της αστικής τάξης κι αυτό σε αντιπαράθεση με την εργατική τάξη,
σήμερα ελέγχεται πιο συγκεντρωτικά από μια χρηματοοικονομική κάστα πιο
ολιγαρχική. Βεβαίως έχουν αλλάξει πολλά σε σχέση με το παρελθόν και την
βιομηχανική επανάσταση κυρίως σε σχέση με την οικονομία και την εργασία.
Η απασχόληση στην αγροτική και βιομηχανική παραγωγή στη δύση έχει
μειωθεί στο 20% από το 80% περίπου που ήταν τον προηγούμενο αιώνα.
Αυτές οι συνθήκες επιτρέπουν να σχηματίζεται μια πιο συγκεντρωτική
ολιγαρχία. Αλλά και το αντίθετό της η μικροαστική τάξη να οδηγείται στη
φτώχεια.
Είναι προφανές ότι έτσι έχουν αλλάξει οι πολιτικοί συσχετισμοί. Η μεσαία
αστική τάξη έχει συρρικνωθεί η βιομηχανική εργατική τάξη επίσης και
τελευταία περάσαμε από την κοινωνία των 2/3 σε ευημερία στη κοινωνία ½
και το σύστημα έτσι δεν είναι βιώσιμο για το επίπεδο και την έκταση
κατανάλωσης που χρειάζεται ο καπιταλισμός. Υπάρχουν όμως και δυο
αλληλοσυγκρουόμενες τάσεις μέσα στο ίδιο το καπιταλιστικό σύστημα: η μία
είναι η χρηματοοικονομική κάστα που κατέχει στρατηγικούς τομείς της
οικονομίας και ανεβάζει κατά βούληση τις τιμές και το κόστος ζωής στην
ενέργεια την κατοικία την υγεία και την παιδεία. Και άλλη με τον ακραίο
ανταγωνισμό στα βιομηχανικά είδη κατανάλωσης που επιφέρει την
καταστροφή σε ένα μέρος της μεσαίας τάξης και της μικρομεσαίας
επιχειρηματικότητας. Έτσι το σύστημα υποχρεώνει τα νοικοκυριά και τους
μικροϊδιοκτήτες και συγκεντρώνει τον πλούτο στους μεγιστάνες. Αυτές οι
αντιθέσεις δημιουργούν το νέο εκρηκτικό υλικό πολιτικών ανακατατάξεων.
Η πολιτική ιστορία μας έχει διδάξει ότι οι μεγάλες θεσμικές καινοτομίες της
δημοκρατίας προήλθαν μέσα από τις μεγάλες κοινωνικές αντιθέσεις και
ανισότητες. Τις αντιθέσεις πλούτου και φτώχειας με συνέπεια την
φτωχοποίηση σε ένα μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού να θυμίσουμε εδώ την
αρχική μεταρρύθμιση του Σόλωνα με τη σεισάχθεια.
Κε Τακτικέ, βλέπουμε και σήμερα ανάλογες αντιθέσεις πλούτου
και φτώχειας με συνέπεια την φτωχοποίηση και το άνοιγμα της ψαλίδας
και των κοινωνικών ανισοτήτων;
Φαίνεται ότι το ίδιο σκηνικό επαναλαμβάνεται και στις σημερινές συνθήκες σε
άλλη κλίμακα βέβαια. Η υπερχρέωση των νοικοκυριών καταλήγει στην
υπερχρέωση των κρατών και τούμπλαλιν ξανά προς τους πιο αδύναμους
πολίτες. Η δημοκρατία για να αναπνεύσει είναι αναγκασμένη να προχωρήσει
στη μείωση των κραυγαλέων έστω ανισοτήτων.
Άρα μας λέτε ότι Ο φιλελευθερισμός περιορίζει τη δημοκρατία στην
ελευθερία και τα ανθρώπινα δικαιώματα και την αποστροφή στην
ισότητα. Τι μπορεί να φέρει σήμερα την κοινωνία κοντά στην ισότητα
και αδελφότητα;
Η Δημοκρατία, δεν ανακαλύφθηκε προφανώς από τον φιλελευθερισμό.
Προϋπήρξε και είναι κληροδότημα της αρχαίας φιλοσοφικής σκέψης, φέρει
τεράστιο ιστορικό φορτίο. Τυπικά δεν έχει σήμερα εχθρούς γιατί όλοι
δηλώνουν με αναίδεια δημοκράτες: από αιμοσταγείς δικτάτορες,
νεοαποικιοκρατίες, εκλεγμένους ή μη δυνάστες, έως ποικίλους σύγχρονους
πολιτικούς. Στην ουσία όμως βάλλεται αφυδατώνεται από τις Ελίτ σε τέτοιο
βαθμό που η δημοκρατία είναι ψευδώνυμο της ολιγαρχίας.
Οι αρχαίοι για παράδειγμα δεν γνωρίζουν την υποκριτική και απατηλή έννοια της
αντιπροσωπίας του λαού, όπως δεν τη γνωρίζουν και οι μεγάλοι νεότεροι πολιτικοί
φιλόσοφοι συμπεριλαμβανομένου και του Ρουσό. Για τους αρχαίους η αρχή και η
ιδέα της δημοκρατίας δεν είναι καθόλου αυτό που νομίζουμε εμείς σήμερα,
δηλαδή οι εκλογές. Είναι η ψήφος, βεβαίως, (ψήφιζαν ναι ή όχι για τα διάφορα
θέματα). Δεν θεωρούσαν όμως ότι οι άρχοντες εκλέγονται, εκτός από
ορισμένες εξαιρέσεις στις οποίες ήδη αναφέρθηκα, οι άρχοντες
αναδεικνύονται με κλήρο.
Για τον Καστοριάδη, η ουσία της άμεσης δημοκρατίας, όπως παρουσιάζεται
το πρωταρχικό νόημα του όρου δημοκρατία είναι πολιτικό· η δημοκρατία είναι
πρωτίστως ένα καθεστώς στο οποίο όλοι οι πολίτες είναι ικανοί να κυβερνούν
και να κυβερνούνται –με τους δύο όρους (δημοκρατία και αυτοπεριορισμός)
να είναι άρρηκτα συνδεδεμένοι. Με άλλα λόγια, είναι μια μορφή ρητής
κοινωνικής αυτοθέσμισης, ανακλαστικότητας και αυτοπεριορισμού.
Ο συγκεντρωτισμός, η ιεραρχική εξουσία, το γραμμικό μοντέλο που βαρύνει
τον Κοινοβουλευτισμό δεν ήταν επιλογή μόνο των συντηρητικών και
φιλελευθέρων κομμάτων, αλλά και της αριστεράς από κοινού λοιπόν
περιόρισαν την δημοκρατία μόνο στην εκλογική διαδικασία της
αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας.
Πράγματι, αυτή είναι η αλήθεια η αριστερά ευθύνεται ίσως σε μεγαλύτερο βαθμό
για το ψευδεπίγραφο της δημοκρατίας. Η κομμουνιστική αριστερά εξέτρεψε την
δημοκρατία στον ολοκληρωτισμό. Ξεκίνησε από τον δημοκρατικό συγκεντρωτισμό
μέσα στο κόμμα του Λένιν και κατέληξε στο ολοκληρωτικό κράτος του Στάλιν. Η
παράδοση αυτή βαραίνει σήμερα σε όλη την αριστερά. Η τραγική ειρωνεία της
ιστορίας είναι ότι με τον «υπαρκτό σοσιαλισμό» προσπάθησε να επιβάλει την
οικονομική ισότητα χωρίς δημοκρατική ισότητα και απέτυχε. Και τώρα
εφαρμόζοντας τις συνταγές του καπιταλισμού μετά τριάντα χρόνια εμπειρίας χωρίς
το αιτούμενο της οικονομικής ισότητας πάλι αποτυγχάνει.
Αυτό σημαίνει βέβαια ότι η δημοκρατία χωρίς το αιτούμενο της οικονομικής
δημοκρατίας αφυδατώνεται από το περιεχόμενό της και γι΄αυτό σήμερα χρειάζεται
αναθεώρηση και από αυτή την πλευρά.
Οι δημοκρατικές διαδικασίες σ΄ όλη αυτή την περίοδο που εκφράστηκαν μέσα
από τον συνδικαλισμό την Τοπική Αυτοδιοίκηση και τους συνεταιρισμούς ήταν
κι αυτές στο πλαίσιο του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού και της
αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Τι μπορεί ν΄ αλλάξει σήμερα ώστε οι
διαδικασίες να είναι πράγματι συμμετοχικές;
Και τούτο Ιστορικά είναι επόμενο καθώς η δημοκρατία υφίσταται και ορίζεται σε
αντιπαράθεση με την Πολιτική και οικονομική Ολιγαρχία που εκφράζει τον
καπιταλισμό. Δημοκρατία και Καπιταλισμός όπως λέει ο Θέροου είναι δυο
ανταγωνιστικές έννοιες και η ειρηνική συνύπαρξη τίθεται υπό περιορισμούς.
Μην ξεχνάμε ότι η πρώτη δημοκρατία των Αθηνών γεννήθηκε ως αντιπαράθεση με
την ολιγαρχία και με τη μεταρρύθμιση του Σόλωνα να διαγράψει τα δυσβάστακτα
χρέη των φτωχών. Σεισάχθεια.
Έκτοτε πάντα η δημοκρατία εξελίσσεται ως μια διαδικασία μείωσης των πολιτικών
και οικονομικών ανισοτήτων. Ως αντίβαρο στην οικονομική ολιγαρχία και τον
συγκεντρωτισμό της εξουσίας που αυξάνει τις ανισότητες.
Η οικονομική ολιγαρχία η οποία προωθείται στη δύση από τις διευθυντικές Ελίτ με
τη προσχηματική δημοκρατία χωρίς την δυνατότητα συμμετοχής των πολιτών στις
τελικές οικονομικές αποφάσεις οδηγεί σε οικονομικές κρίσεις.
Ο Κενσυανισμός μετά την κρίση του 1929 με τον κρατικό παρεμβατισμό και το
μετριασμό των οικονομικών ανισοτήτων που εισήγαγε ως θεωρία και
πρακτική έσωσε τον καπιταλισμό και απέτρεψε από τον ολοκληρωτισμό του
φασισμού. Ο πόλεμος ήταν κι αυτός μια συνέπεια της κρίσης. Ο
εκδημοκρατισμός του συστήματος που επακολούθησε μετρίασε τις ανισότητες
συμβάλλοντας στην ευημερία.
Ας έρθουμε τώρα στις μορφωτικές προϋποθέσεις της δημοκρατίας,
στους διανοούμενους τα πανεπιστήμια τις φιλοσοφικές σχολές και τις
δεξαμενές σκέψεις που κυοφορείται η πρόοδος της δημοκρατίας.
Υπάρχει σήμερα μια σχετική κουλτούρα;
Αυτό που υπάρχει σήμερα είναι περισσότερος ελεύθερος χρόνος για
συμμετοχή στα κοινά και τα δημόσια πράγματα καθώς ο εργάσιμος χρόνος
μειώνεται από τις τεχνολογικές εξελίξεις. Και η δημοκρατία για να λειτουργεί
στη βάση της χρειάζεται να αφιερώνουν χρόνο οι πολίτες να είναι
ενημερωμένοι και να αναλαμβάνουν εθελοντική προσφορά στα κοινά. Η
δημοκρατία δεν λειτουργεί μόνο με τους επαγγελματίες της πολιτικής εάν
καταλήξει εκεί χάνει την αντανάκλαση της λαϊκής βούλησης που αποτελεί
συστατικό της στοιχείο. Η δημοκρατία δεν γίνεται να καθοδηγείται από τα
συντεχνιακά συμφέροντα και τη γραφειοκρατία γιατί τότε μετατρέπεται σε
ολιγαρχία.
Σήμερα, περισσότερο από ποτέ, το ζήτημα του ελέγχου της εξέλιξης της
επιστήμης και της τεχνολογίας τίθεται με ριζικό και επείγοντα τρόπο.
Η ανεξέλεγκτη ανάπτυξη της τεχνοεπιστήμης, που καθοδηγείται
αποκλειστικά από τον ανταγωνισμό, αποδεικνύεται καταστροφική τόσο για
τον πλανήτη όσο και για εμάς τους ίδιους, δημιουργώντας μια κρίση
υπαρξιακού χαρακτήρα. Ο Καστοριάδης μας καλεί να έρθουμε σε ρήξη με την
τρέχουσα ψευδαίσθηση της παντοδυναμίας που αισθάνεται η ανθρωπότητα.
Είναι αλήθεια ότι είμαστε, όπως σημειώνει, προνομιούχοι κάτοικοι ενός
πλανήτη που είναι ίσως μοναδικός στο σύμπαν.
Αν υποθέσουμε όπως αναφέρεσθε ότι το οικολογικό κίνημα, το
συνεταιριστικό κίνημα και η κοινωνία των πολιτών είναι το νέο
υποκείμενο αλλαγών, για μια συμμετοχική δημοκρατία, ποια είναι τα
κόμματα που μπορούν να εκφράσουν τον μετασχηματισμό της
δημοκρατίας;
Τα τελευταία 30-40 χρόνια προϊούσης της αποβιομηχάνισης στη δύση έχει
μειωθεί η δύναμη του εργατικού κινήματος που κινούσε την δημοκρατία από
τα κάτω. Αυτός είναι ένας από τους λόγους της αποδυνάμωσης των
εργατικών και σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων. Ήταν η περίοδος που
κυριάρχησε ο μονεταρισμός στην οικονομία και η τάση για τον περιορισμό του
κοινωνικού κράτους. Μέσα στην επέλαση του νεοφιλελεύθερου δόγματος της
αγοράς γεννήθηκε όμως το οικολογικό κίνημα που αφορά όλη την κοινωνία
πολιτών και πιέζει τις κυβερνήσεις για την αντιμετώπιση της κλιματικής
αλλαγής και την πράσινη ενέργεια. Με την εκδήλωση της νέας οικονομικής
κρίσης ένα πράσινο κύμα είναι μπροστά μας που εφορμά από τον
ανεπτυγμένο οικονομικά κόσμο, Γαλλία, Γερμανία, Σκανδιναβικές χώρες,
Καναδά.
Εάν κάνουμε διάκριση ατομικού και συλλογικού συμφέροντος στην πολιτική
πρακτική, προφανώς, οδηγεί στο ορθολογιστικό συμπέρασμα ότι (για να το
απλουστεύσουμε) το συμφέρον των πολλών προέχει.
